مجوز فیپا چیست؟
چاپ کتاب در ایران نیازمند اخذ سه مجوز اختصاصی است. مجوز شابک، مجوز فیپا و مجوز چاپ فرهنگ و ارشاد اسلامی، سه مجوزی هستند که بسته به نوع کتاب باید تهیه شوند.
عنوان فیپا، خلاصه شده فهرست‌نویسی کتاب براساس استانداردهای بین‌المللی و پیش از چاپ کتاب است. فیپا به خوانندگان و جویندگان کتاب کمک می‌کند، با سهولت و سرعت بیشتری کتاب مورد نظر خود را، از بین فهرست بلند بالای کتاب‌های منتشر شده پیدا کنند.
اما چطور می‌توان مجوز فیپا را دریافت کرد؟ اخذ مجوز چقدر زمان می‌برد؟ چه کتاب‌هایی نیازمند مجوز فیپا هستند؟ در این مطلب تلاش کردیم به همه این سوال‌ها پاسخ بدهیم.
بیشتر بخوانید: مراحل اخذ مجوز چاپ کتاب
تاریخچه مجوز فیپا
طرح فهرست‌نویسی پیش از چاپ، در سال ۱۸۷۰ برای اولین بار در امریکا به صورت غیر رسمی پیشنهاد شد. بعد از آن درسال ۱۹۰۱، کتابخانه کنگره آمریکا به‌طور رسمی انجام این کار را آغاز کرد. در سال ۱۹۷۳ کتابخانه کنگره با روشی جدید که از طرح فهرست‌نویسی ایده گرفته شده بود، این کار را دوباره شروع کرد. پس از سه سال، ۶۵% از کتابخانه‌های امریکا دارای فهرست برگه بودند.
در انگلستان از سال ۱۸۷۷ پیشنهاد فهرست‌نویسی به صورت غیر رسمی ارائه شد، اما از سال ۱۹۷۷ رسما آغاز شد. در سال ۱۹۸۱، ۹۰% کتابخانه‌های انگلستان، از فهرست‌نویسی فیپا استفاده می‌کردند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا از فهرست‌نویسی برای ثبت کتاب‌ها استفاده می‌کنند. فهرست‌نویسی پیش از انتشار، یا همان فیپا، اولین بار در ایران در سال ۱۳۴۳ توسط دانشگاه تهران، برای انتشار کتاب‌های خودش استفاده شد. این طرح به صورت آزمایشی، با همکاری کتابخانه ملی و با مشارکت برخی از ناشران، به‌صورت آزمایشی اجرا شد. پس از اطمینان از موفقیت طرح، در سال ۱۳۷۵ مجلس این طرح را تصویب کرد.
بیشتر بخوانید: مجوز نشر الکترونیک چیست
در فهرست‌نویسی چه مطالبی را در نظر می گیرند؟
در فیپای هر کتاب عناوین و اطلاعات زیر ذکر می شوند:
- سرشناسه: در این قسمت، نام نویسنده اصلی کتاب همراه با سال تولد او می‌آید.
- عنوان و نام پدیدآور: در این قسمت، نام کتاب و نام تمامی نویسندگان نوشته می‌شود.
- مشخصات نشر: در این قسمت، نام انتشارات، آدرس انتشارات و سال چاپ کتاب می‌آید.
- مشخصات ظاهری: شامل تعداد صفحات کتاب و در صورت وجود جدول، تصویر، نمودار است.
- شابک یا (ISBN): شماره شابک یا (ISBN) کتاب در این قسمت درج می‌گردد.
- موضوع: موضوع کتاب و کلمات کلیدی کتب را شامل می‌شود.
- شناسه افزوده: در صورتی که کتاب بیش از یک نویسنده داشته باشد، نام بقیه نویسندگان به صورت جداگانه در شناسه افزوده نوشته می‌شود.
- رده‌بندی کنگره، رده‌بندی دیویی و شماره کتاب‌شناسی ملی: این مشخصات مربوط به کدهای ثبت کتاب در کتابخانه ملی و مرکز فیپا است.
مزایای فیپا
فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتاب فوایدی دارد که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را باهم بررسی می‌کنیم.
- ایجاد هماهنگی لازم در سازمان دادن کتب در تمامی کشور
- سهولت ثبت فهرست‌نویسی در کتابخانه‌های کشور
- عدم انجام کارهای تکراری در ثبت
- سرعت در بازیابی منابع کتاب در کتابخانه
- اعتماد و اطمینان از صحت کتاب یا سند
- سرعت بخشیدن به انتقال و گردش اطلاعات
- صرفه‌جویی در هزینه و نیروی انسانی
- اشتراک اطلاعات کتاب‌شناسی در سطح ملی و بین‌المللی
بیشتر بخوانید: چاپ کتاب بدون مجوز
صدور مجوز فیپا
در ایران صدور مجوز فیپا، فقط توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. این سازمان، اطلاعات فیپا را به صورت رایگان در اختیار انتشارات و نویسندگان کتاب قرار می‌دهد.
مراحل دریافت مجوز فیپا 
درخواست فیپا فقط به صورت الکترونیکی امکان پذیر است. بنابراین لازم است تا ناشران حقوقی یا حقیقی، ابتدا به عضویت فیپای الکترونیکی درآمده و پس از دریافت شناسه کاربری و رمز عبور، درخواست خود (شامل تکمیل پرسشنامه و الحاق فایل‌های مربوط به کتاب) را به صورت الکترونیکی به وب‌گاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ارسال نمایند.
پس از ارسال درخواست فیپا، یک کد رهگیری به منزله رسید، به ناشر اعلام می‌گردد. در صورتی که اطلاعات ارسالی کامل و صحیح باشد، پس از گذشت مدت زمان معین، فیپای کتاب در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی قابل رویت خواهد بود.
فرآیند صدور فیپای الکترونیکی، در صورت کامل بودن و صحت اطلاعات ارائه شده توسط ناشر، برای کتاب‌های تجدید چاپی، ۳ روز، کتاب‌های چاپ شده توسط ناشر دیگر ۵ روز، و برای کتاب‌های چاپ اول به ۱۲ روز کاری زمان نیاز دارد.
مواردی که نیاز به فهرست‌نویسی مجدد دارند:
- تغییر نام ( عنوان کتاب )
- تغییر نام مترجم
- تغییر نام ناشر
- تغییر در سلسله انتشارات یا فَروَست ( سری )
- تغییر در تعداد صفحات کتاب
- ویرایش مجدد کتاب ( از چاپ دوم به بعد ممکن است نویسنده کتاب را ویرایش نماید )
- تغییر در قطع کتاب
مدارک لازم برای اخذ مجوز فیپا
- اولین موضوعی که برای دریافت فیپا مطرح است، فایل نهایی کتاب است که نویسنده باید پس از انجام تمامی مراحل مربوط به صفحه آرایی، ویراستاری و صحافی، به همراه شماره شابک به کتابخانه ملی ارسال نماید. این نکته را به خاطر داشته باشید که، کتاب‌های بدون شماره شابک، امکان دریافت فیپا را ندارند. شابک یک سیستم برای شماره‌گذاری کتاب‌ها در سطح بین‌المللی است. شماره شابک متشکل از سیزده عدد است که رقم‌های آن در چند گروه قرار داده می‌شود و هر گروه مفهوم و معنای خاصی دارد.
برای مثال، عدد ۹۶۴ شماره یا شناسه ملی ایران است، که در درون شماره شابک قطعاً موجود است. البته زمانی که کتاب در ایران چاپ شده باشد. عدد صفر، نمایانگر کشورهای انگلیسی زبان است. لازم به ذکر است که موقعیت قرار گرفتن عدد صفر بسیار مهم است، تا نشانگر یک کشور باشد. بخش دیگری از اعداد این شماره ۱۳ رقمی، به ناشر ارتباط دارد و نشان‌دهنده ناشر آن است. بخش دیگری از اعداد نیز نشانگر منطقه جغرافیایی و زبانی است که کتاب در آن چاپ شده است. گروه دیگری از اعداد این شماره وجود دارد که جهت صحت آزمایی شابک است. این احتمال وجود دارد که فردی بدون اخذ مجوز شابک قانونی، اعدادی را تولید کرده باشد. برخی از اعدادی که در یک شابک قانونی وجود دارد نشان‌دهنده آن است که شابک صحت دارد و جعلی نیست.
- تصویر مدارک شناسایی هویتی شامل کارت ملی یا شناسنامه مورد نیاز است.
- نیاز است که اطلاعات کتاب که شامل تاریخ چاپ، تعداد صفحات و اندازه یا قطع است را ارائه نمایند.
- کتاب‌هایی که به شکل ترجمه است، در زمان اخذ فیپا باید، اسکن تمامی صفحات کتاب اصلی نیز ارسال شود و مدارک تحویلی قرار داده شود.
نکته‌ای که مطرح است این است که، برای استعلام مشخصات فیپای کتاب خود می‌توانند در سایت کتابخانه ملی اطلاعات فیپای دریافت شده را وارد کرده و مشخصات کتاب را بررسی کرده و از صحت فیپا مطمئن شوند. نویسندگان یا مترجمان باید در نظر داشته باشند که هنگام دریافت فیپا، برای کتاب‌هایی که ترجمه شده است، اسکن از صفحه نخست کتاب اصلی الزامی است.
درخواست فیپا برای منابع غیر کتابی
فهرست‌نویسی فقط برای کتاب‌ها نیست، منابع دیگر هم در فهرست فیپا قرار دارند و قابل ثبت هستند. اما برای این دسته از آثار، شماره دیویی و کنگره اختصاص نمی‌دهند. درحال حاضر درخواست فیپا برای منابعی غیر از کتاب، از طریق تکمیل فرم مربوطه و ارسال فایل مورد نظر به نشانی nbm-fipa@nlai.ir امکان پذیر است. فایل بعضی از منابع به دلیل حجم بالا از طریق نشانی ذکر شده مقدور نیست و فایل مربوطه به همراه فایل تکمیل شده از طریق مراجعه حضوری به واحد فیپا ارائه می‌شود. اعلام وصول فایل از طریق پست الکترونیکی به ناشر یا نویسنده اطلاع رسانی می‌شود.
مواردی که باعث تاخیر در اخذ فیپا می‌شود
گاهی ممکن است در شرایطی خاص، صدور مجوز فیپا با مشکل مواجه شود. در ادامه فهرستی از مهم‌ترین اشکالاتی که ممکن موجب نقص در پرونده و عدم صدور مجوز فیپا شود را بررسی می‌کنیم.
- اطلاعات ارسال شده توسط ناشر صحت نداشته و یا ناقص باشد.
- در زمان‌های خاصی درخواست فیپا بسیار زمان‌بر می‌شود، مانند بازگشایی مدارس و یا برگزاری نمایشگاه کتاب.
- گاهی محتوای کتاب نیاز به جستجو و بررسی بیشتر از منابع، و یا مشورت کردن با متخصصین دارد.
در این مقاله خواندیم که: فهرست‌نویسی یک امر لازم و حیاتی است، که پیش از چاپ کتاب انجام می‌شود. فیپا شامل عنوان و مشخصات نویسنده و مشخصات چاپی کتاب و شابک و غیره می‌شود که همگی برای طبقه‌بندی کتاب و سهولت در دسترسی به آن‌ها نیاز است. برای دریافت مجوز فیپا لازم است تا با مراجعه به وب سایت آن از قسمت درخواست فیپا اقدام کنید. بعد از ثبت درخواست و ارائه مدارک لازم، مجوز شما ظرف چند روز کاری صادر خواهد شد.
نظرات کاربران