لیتوگرافی چیست؟ بررسی مراحل، انواع، دستگاه‌ها و کاربردهای آن

لیتوگرافی چیست؟

لیتوگرافی Lithography که به چاپ سنگی نیز معروف است، از ترکیب دو کلمه لیتوس به معنای سنگ و گرافین به معنای نوشتن ساخته شده است.

به چاپ تصاویر با کمک صفحاتی به نام زینک، لیتوگرافی می‌گویند.

آلوئیز اسفندلر برای اولین بار از خاصیت نامحلول بودن آب در چربی استفاده و توانست آثار خود را به‌عنوان یک نویسنده و بازیگر آلمانی، با کیفیتی مطلوب در زمان خودش چاپ کند.

بعد از آن استفاده از این روش توسط بسیاری از ناشران و ثروتمندان، برای چاپ کتاب مورد توجه قرار گرفت.

همانطور که اشاره کردیم، در فرآیند لیتوگرافی امروزی از صفحات آلومینیومی به نام زینک استفاده می‌شود و می‌توان با کمک دستگاه‌های مختلف، تصاویر گوناگون و با جزییات را روی سطوح متنوع به چاپ رساند.

مراحل لیتوگرافی و ساخت زینک چاپ

در فرآیند چاپ لیتوگرافی از سیستم رنگی CMYK استفاده می‌شود. در این روش، از ترکیب چهار رنگ قرمز، مشکی، آبی و زرد به طیف‌های رنگی متفاوت می‌رسیم.

در مرحله اول لیتوگرافی، فایل نهایی طرح به چهار رنگ اصلی تقسیم می‌شود. سپس تصویر مربوط به هر رنگ با کمک پلیمر مخصوص روی صفحه زینک چاپ می‌شود.

زینک یا صفحه فلزی به هیچ عنوان جاذب جوهر نیست، بنابراین زمانی که جوهر با آن برخورد می‌کند، تنها قسمت‌های روی سطح پلیمری که در واقع همان طرح اصلی است به جوهر آغشته می‌شوند و در نتیجه حین فرآیند چاپ، بخش‌های مختلف با رنگ مورد نظر به چاپ می‌رسد.

بعد از آن‌که زینک‌های حاصل از مرحله لیتوگرافی آماده شدند، به چاپخانه ارسال می‌شوند. در این مرحله ورق‌های نازک و آلومینیومی به دور سیلندرهای چاپ بسته می‌شوند و با آغشته شدن به جوهر، فرآیند چاپ روی کاغذ انجام می‌شود.

دستگاه‌های لیتوگرافی

همانطور که اشاره شد، در چاپ لیتوگرافی طرح باید روی صفحه‌های آلومینیومی یا زینک قرار بگیرد. در چاپخانه‌ها از دو دستگاه Image Setter و Plate Setter برای این منظور استفاده می‌کنند که در این بخش به بررسی هر یک پرداختیم.

دستگاه ایمیج ستر Image Setter

استفاده از دستگاه Image Setter یکی از روش‌های قدیمی چاپ لیتوگرافی است. در این فرآیند، پس از آن‌که طرح‌ها به چهار رنگ نهایی خود تفکیک شدند، ترکیب این چهار رنگ با استفاده از دستگاهی به نام ایمیج ستر  به فیلم تبدیل می‌شود.

این فیلم چیزی شبیه به نگاتیو دوربین عکاسی است، که تصاویر به‌صورت خطوط سیاه رنگی روی طلق نگاتیو نقش می‌بستند. بعد از این‌که طلق‌ها از دستگاه ایمیج ستر خارج شد، آن‌ها را با استفاده از گیره‌های مخصوصی به صفحه زینک متصل می‌کنند.

ساخت فیلم و زینک

پلیمری که روی سطح زینک قرار دارد، به نور فرابنفش حساس است و به سرعت تبخیر می‌شود. پس از اتصال طلق‌های آماده شده به سطح زینک، آن را در محفظه‌ای قرار می‌دهند تا نور فرابنفش به سطح زینک بتابد.

این کار باعث می‌شود تا بخشی که توسط لایه طلق پوشانده نشده، تبخیر شود و بخش باقی‌مانده، همان طرح مورد نظر و نهایی ما باشد.

بعد از آن با قرار دادن زینک در یک محلول قلیایی و شستشو با محلولی ویژه، بخش‌های اضافه که در مرحله قبل و در اثر تابش فرابنفش تبخیر شده بودند، از روی سطح پاک شده و تصویر مورد نظر آماده چاپ می‌شود.

دستگاه پلیت ستر Plate Setter

در شیوه‌های نوین لیتوگرافی دستگاه‌های به‌روزتری مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از این دستگاه‌ها پلیت ستر Plate Setter نام دارد که به‌صورت مستقیم زینک را آماده می‌کند. در نتیجه مرحله ساخت فیلم، به‌عنوان مرحله‌ای پرهزینه و سخت از مراحل چاپ کتاب حذف می‌شود.

این دستگاه فایل آماده را تحویل می‌گیرد و آن را مستقیما روی زینک چاپ می‌کند. در چاپخانه‌های پیشرفته معمولا از دستگاه چاپ «پلیت ستر مگنوس ۸۰۰ سری آگفا» آنلاین استفاده می‌کنند که سرعت بالاتری نسبت به دستگاه‌های لیتوگرافی آفلاین دارد.

انواع لیتوگرافی

لیتوگرافی هم مثل سایر فرآیندهای صنعتی انواع مختلفی دارد، مانند: لیتوگرافی نوری، نانو، اشعه ایکس، تخته آلومینیومی، افست، یونی، افست دیجیتال و…

نکته مهم آن‌که بعضی از موارد ذکر شده در چاپخانه و صنایع چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مزایا و معایب لیتوگرافی

از جمله مزایای چاپ لیتوگرافی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امکان انتخاب رنگ (حتی انواع رنگ پنتون) و بالاترین کیفیت چاپ
• قیمت مقرون‌به‌صرفه نسبت به سایر روش‌های چاپ
• امکان چاپ روی انواع سطوح مانند: کاغذ، پارچه و…
• عمر طولانی‌تر محصول چاپ شده
• امکان چاپ انبوه

در مقابل این مزایا، معایب زیر در فرآیند چاپ لیتوگرافی وجود دارد، مانند:

• هزینه بالای تهیه و نگهداری تجهیزات و فرآیند تولید
• سرعت کمتر نسبت به چاپ دیجیتال
• محدودیت در ایجاد تغییرات پس از شروع فرآیند چاپ

کاربردهای لیتوگرافی

از لیتوگرافی برای چاپ انواع تصاویر باکیفیت در تعداد انبوه، چاپ انواع کاتالوگ، کارت، ساختارهای بسته‌بندی و … می‌توان استفاده کرد.

بررسی لیتوگرافی در مراحل چاپ

همانطور که اشاره شد؛ لیتوگرافی به‌عنوان یکی از مراحل چاپ افست شناخته می‌شود؛ در چنین فرآیندی، برای چاپ یک محصول مراحل زیر طی می‌شود:

1. طراحی: مهم‌ترین قسمت پروژه‌ چاپ و نشر، طراحی است. در این مرحله تمام صفحات با تمام جزییات لازم، توسط یک گرافیست متخصص طراحی می‌شود و فایل نهایی طرح، بعد از تایید کارفرما وارد بخش بعد می‌شود.
2. لیتوگرافی: در این مرحله، فایل طراحی شده به صفحات فلزی موسوم به زینک تبدیل می‌شود و این صفحات برای مرحله بعدی، که همان چاپ روی کاغذ است، ارسال می‌شوند.
3. چاپ: در این مرحله زینک‌های آماده شده به جوهر آغشته می‌شوند و سپس با پیاده‌سازی طرح نهایی روی کاغذ، فرآیند چاپ کامل می‌شود.

 چرا لیتوگرافی همچنان کاربرد دارد؟

با وجود سرعت بالای چاپ دیجیتال، چاپ لیتوگرافی و افست هنوز هم طرفداران خود را دارد. قابلیت چاپ سیستم رنگی CMYK، سیاه و سفید و همچنین استفاده از سیستم رنگی پنتون از دلایل این محبوبیت هستند.

از طرف دیگر با لیتوگرافی می‌توان محصول نهایی را در تعداد زیاد چاپ کرد و در نتیجه هزینه نهایی در کنار حجم هدررفت کاغذ، کاهش پیدا می‌کند.

جمع‌بندی؛ لیتوگرافی چیست؟

لیتوگرافی فرآیندی است که در آن دقت در تولید، پیاده‌سازی طرح و استفاده از رنگ‌های شفاف و باکیفیت حرف اول را می‌زند. توجه به این موارد در نهایت می‌تواند ماندگاری و جذابیت محصول تولید شده با چاپ لیتوگرافی را دوچندان کند.