صفحه آرایی کتاب چیست؟ پایه و اصول صفحه آرایی به زبان ساده

صفحه آرایی کتاب چیست؟

منظور از صفحه آرایی کتاب، فرآیند قرار دادن و ترتیب بخشیدن به متن، تصاویر و گرافیک در یک صفحه نرم‌افزاری و سپس چاپ آن‌ها است. به‌طورکلی، صفحه آرایی کتاب هنر انتخاب فونت، فاصله خطوط، نقل قول‌ها، شماره صفحه، فاصله از حاشیه‌ها، زیباسازی و طراحی گرافیکی صفحات، جایگذاری مناسب عکس‌ها و سایر موارد است. بطور خلاصه صفحه آرایی کتاب به معنای ایجاد توازن و جانمایی صحیح عناصر، در یک صفحه کتاب است. صفحه آرا می‌تواند:

• با ایجاد فاصله صحیح میان خطوط، نوع و سایز فونت، حاشیه از صفحه و … لذت مطالعه را دو چندان کند.
• با جانمایی درست تصاویر و نقشه‌های مختلف به درک عمیق‌تر محتوای کتاب کمک کند.
• با درک درست از فضا میان عناصر نوشتاری، فضاهای خالی و تصاویر، نظم و ارتباط منطقی ایجاد کند.

 اهمیت صفحه آرایی کتاب

صفحه آرایی بخش مهمی از مراحل چاپ کتاب است و کمک می‌کند تا کتاب شما علی‌رغم داشتن مفهوم خوب، در قفسه کتاب‌فروشی‌ها باقی نماند و فروش خوبی داشته باشد.

از طرف دیگر توازن رعایت شده در فرآیند صفحه آرایی، خوانش و درک مطالب کتاب را آسان‌تر می‌کند.

در نهایت با رعایت فاصله استاندارد بین خطوط و حاشیه صفحه، میزان کاغذ مصرفی برای چاپ کتاب را به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.

 فواید صفحه آرایی کتاب

آرایش صفحات کتاب مزایای زیر را به‌همراه دارد:

• هماهنگی صفحات از نظر اندازه، فونت، رنگ، تصویر و …
• کمک به ساده‌سازی طرح جهت افزایش خوانایی و توجه به متن
• افزایش سرعت انتقال مفاهیم در قالب متن و تصویر
• یک‌پارچه سازی عناصر در صفحات کتاب برای انتقال دقیق اطلاعات بدون شکست در متن
• تأکید بر احساسات کاربر با توجه به اصول صحیح صفحه آرایی
• کمک به معرفی و فروش بهتر کتاب

پایه و اصول صفحه آرایی کتاب

اصول اساسی طراحی گرافیک مانند: رنگ، کنتراست و … در کنار مواردی نظیر سلسله مراتب، تعادل و … ساختار کلی صفحه آرایی را تشکیل می‌دهند. در این بخش به بررسی بیشتر این موارد می‌پردازیم.

۱. سلسله مراتب (Hierarchy)

سلسله مراتب به معنای استفاده از عناصر در یک صفحه بر اساس میزان اهمیت است. بنابراین می‌توان:

• از بزرگترین عنصر در راس سلسله مراتب استفاده کرد زیرا توجه مخاطب را سریع‌تر جلب می‌کند.
• از ایجاد کنتراست برای افزایش توجه مخاطب به موضوعی خاص کمک گرفت زیرا عناصر با کنتراست بالا در میان عناصری با کنتراست یک دست خودنمایی می‌کنند.
• یک عنصر خاص را به‌تنهایی بدون ایجاد کنتراست یا تغییر اندازه برای بالا بردن توجه مخاطب به‌کار برد.

۲. تعادل (Balance)

یک طرح متعادل شامل تقارن، عدم تقارن یا تقارن شعاعی است.

یکی از آسان‌ترین راه‌ها برای صفحه‌ آرایی ایجاد توازن میان عناصر متقارن و نامتقارن است.

در قانون تعادل برخی موارد استثنا نیز وجود دارند. یک طراحی نامتعادل می‌تواند به‌طور مؤثری توجه را به سمت یک عنصر خاص جلب کند. با این حال، اگر به خوبی انجام نشود، ممکن است به سردرگمی مخاطب منجر شود.

۳. هم ترازی (Alignment)

هم ترازی دقیق به خوانایی و جریان چیدمان کمک می‌کند. در طراحی، دو نوع تراز شامل تراز لبه و تراز وسط وجود دارند. ترازبندی لبه، مناسب زمانی است که عناصر در لبه بالا، پایین، چپ یا راست یک طرح تراز شوند. ترازبندی راست معمولا برای متن استفاده می‌شود، زیرا متن فارسی راست‌چین است.

از تراز وسط نیز برای بخش‌های کوچکتر متن مانند: عنوان، عکس، نمادها و سایر محتوای بصری استفاده می‌شود.

۴. مجاورت (Proximity)

مجاورت به عناصری گفته می‌شود که در کنار هم قرار گرفته یا از نظر بصری به هم متصل می‌شوند. در طراحی، مجاورت مهم است زیرا می‌تواند بیننده را از عناصر مرتبط به هم، مطلع کند.

عناصر صفحه آرایی کتاب

عناصر مختلف در کنار هم، محتوا و ساختار کلی یک صفحه را می‌سازند که در بخش زیر به بررسی هر یک می‌پردازیم.

۱. متن

اجزای خواندنی صفحه شامل پاراگراف‌ها و تیتر، متن را می‌سازند. صفحه آرا هنگام جانمایی عناصر متنی باید به موارد زیر توجه کند:

• شکل ظاهری پاراگرف‌ها و فاصله سطرها
• دقت در محل قرار گرفتن آخرین خط ستون یا پاراگراف در صفحه
• طراحی تیتر صفحه در جای مناسب با فونت صحیح
• توجه به فاصله کلمات از یکدیگر

۲. تصاویر

یک تصویر یا نقشه مناسب می‌تواند انتقال مفهوم را بهتر از صدها کلمه انجام بدهد. بنابراین استفاده از تصاویر درست در متن اهمیت زیادی دارد.

انتخاب تصاویر باید متناسب با محتوا و گروه سنی مخاطب باشد.

وظیفه صفحه آرا در طراحی چنین کتاب‌هایی پیدا کردن نقطه توازن میان تصاویر و متن است، به شکلی که خوانش متن و تماشای تصاویر آسان باشد.

۳. اشکال

استفاده از اشکال هندسی متناسب با محتوای کتاب نیز مرسوم است. بیشترین اشکال مورد استفاده مربع و دایره هستند. خطوط و زاویه اشکال نیز بر حس صمیمیت یا جدیت متن تاثیر می‌گذارند.

گاهی در برخی کتاب‌ها برای تاکید روی بخشی از متن، مانند بیان یک نقل قول، از کادربندی یا اشکال ریز برای جلب توجه مخاطب استفاده می‌شود.

۴. خطوط

از کنار هم قرار گرفتن کلمات، سطور و پاراگراف‌ها فضای خاکستری ایجاد می‌شود. زمانی‌که ستون یا پارگراف‌ها با فاصله کمی از یکدیگر قرار بگیرند و یا اندازه فونت بزرگ باشد، فضای خاکستری پررنگ‌تر می‌شود. بنابراین هنگام صفحه‌بندی باید به فاصله‌گذاری صحیح میان خطوط و اندازه فونت دقت کرد.

از طرف دیگر زبان فارسی پر از حروف با ساختار عمودی و سرکش است. (مانند نشانه‌های ک و گ) اگر فاصله خطوط کم باشد خوانش این حروف با دشواری همراه است. بنابراین حفظ فاصله خطوط استاندارد مهم است.

۵. فضای خالی

فضای خالی کمک می‌کند تا توجه مخاطب به بخشی از متن جلب بشود. همچنین چشم مخاطب از دنبال کردن خطوط و سطرها خسته نمی‌شود. بخش‌هایی مثل حاشیه صفحه و حاشیه پایینی بعد از پانویسی همین فضای خالی را تشکیل می‌دهند.

فضای خالی در شروع فصل با تاکید بر تیتر نیز می‌تواند کتاب را از نظر بصری جذاب‌تر کرده و مخاطب را برای مطالعه مشتاق‌تر کند.

 نرم‌افزارهای صفحه آرایی

برای آسان‌تر شدن فرآیند صفحه آرایی می‌توان از چند نرم‌افزار استفاده کرد. در این بخش به بررسی این موارد می‌پردازیم.

۱. InDesign

Indesign از ترکیب واژه‌پردازی برنامه word و تصویرسازی فتوشاپ ایجاد شده است و تقریبا می‌توان گفت یکی از حرفه‌ای‌ترین ابزارهای صفحه آرایی است. با این وجود به خاطر دقت در جزییات و منوهای متعدد کار با آن کمی سخت است و نیاز به تخصص و تمرین دارد.

۲. QuarkXPress

این برنامه محیط کاربری نسبتا ساده‌ای دارد. QuarkXPress با افزونه shapemaker و موتور xenon برای طراحی اشکال و پردازش تصاویر با حفظ کیفیت مناسب است.

۳. Word Office

نرم‌افزار word نیازی به معرفی ندارد. Word برای ایجاد فاصله بین خطوط، حاشیه صفحه استاندارد، طراحی پانویس و … میانبرهای جذابی دارد. با این وجود ممکن است که دسترسی به برخی اشکال یا علایم فونتیک در آن دشوار باشد.

۴. Adobe Photoshop

اگر کتابی که مشغول صفحه آرایی آن هستید، تصاویر و اشکال زیادی دارد، می‌توانید برای سهولت بیشتر از Adobe Photoshop استفاده کنید.

خوشبختانه فتوشاپ یک نرم‌افزار لایه باز است و دائم قالب‌ها و افزونه‌های جدیدی برای استفاده بهتر، ارائه می‌دهد. با این وجود ممکن است برای طراحی و صفحه آرایی متون با تصاویر کم، کاربرد کمتری داشته باشد.

 صفحه آرایی با هوش مصنوعی

برخی از افزونه‌های هوش مصنوعی قابل اجرا روی برنامه indesign هستند. علاوه‌بر این موضوع می‌توان از Bookalope، Vellum و Pressbooks نیز استفاده کرد.

بعضی از انواع هوش مصنوعی صرفا چند قالب پیش فرض برای صفحه آرایی در اختیار شما می‌گذارند. برخی دیگر اما امکانات بیشتری دارند که می‌توانند مثل یک دستیار حرفه‌ای در صفحه آرایی عمل کنند.

نکات مهم در صفحه آرایی کتاب

علاوه‌بر نکات کلی که باید مورد نظر قرار داد، جزییات صفحه آرایی برای قطع‌های مختلف کتاب نیز متفاوت است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

۱. نکات مهم برای صفحه آرایی کتاب رقعی

کتاب‌هایی رقعی در ابعاد ۲۱ در ۱۴ سانتی‌متر (معادل ورق a5) چاپ می‌شوند. بنابراین مهم است که از فونت استاندارد و ظریف در صفحه آرایی آن استفاده کرد.

در کنار این موضوع کوچک بودن ابعاد صفحه نباید مانعی برای خوانش صحیح باشد، پس فاصله خطوط استاندارد با کمی تغییر و متناسب با ابعاد کتاب باید انجام شود.

۲. نکات مهم در صفحه آرایی کتاب جیبی

معمولا کتاب‌های ادعیه یا برخی کتاب‌های مناسب هدیه، در این قطع چاپ می‌شوند. در صفحه آرایی این نوع کتاب، اولویت با خوانش صحیح در کنار کاهش حجم صفحات است. بنابراین ممکن است فاصله خطوط تغییر کند اما با تغییر فونت، متن خوانا و مناسب باشد.

۳. نکات مهم در صفحه آرایی کتاب وزیری

انواع کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی و دایرةالمعارف‌ها در این قطع چاپ می‌شوند.

قطع وزیری کمک می‌کند تا حجم بیشتری از مطلب در قالب یک مجلد، به دست مخاطب برسد. ضمن این‌که امکان استفاده و کمک گرفتن از تصاویر نیز بیشتر است.

۴. نکات مهم در صفحه آرایی کتاب رحلی

کتاب‌های رحلی ابعادی معادل برگه‌های A4 دارند. بنابراین حاشیه صفحه، فاصله خطوط و نوع فونت‌ها متناسب با این قطع طراحی می‌شود. جانمایی تصاویر نیز باید به شکلی باشد که صفحات، جذابیت بصری کافی برای مخاطب داشته باشند.

نمونه صفحه آرایی کتاب انجام شده در چاپخانه جنگل

جمع‌بندی؛ صفحه آرایی کتاب چیست؟

ترکیب اجزا در صفحات کتاب، از قوانین خاصی پیروی می‌کند. طراحان حرفه‌ای به خوبی از این قوانین و پایه و اصول صفحه آرایی آگاه هستند و با رعایت قواعد و اصول ترکیب‌بندی، با صفحه آرایی درست به جذب مخاطب کمک می‌کنند.