فیپا چیست و چگونه می‌توان آن را دریافت کرد؟

فیپا چیست؟ آشنایی با فهرست‌نویسی پیش از انتشار

تصور کنید به دنبال یک کتاب خاص هستید که چند ترجمه از آن در بازار موجود است. چطور آن کتاب را جستجو می‌کنید؟ اطلاعاتی که در مسیر این جستجو به کمک شما می‌آیند همان اطلاعات طبقه‌بندی شده فیپا هستند. تمام کتاب‌ها برای رده‌بندی و ثبت بهتر در سیستم کتاب‌خانه‌ها نیاز به فهرست‌نویسی پیش از انتشار دارند.

فیپا در واقع شناسنامه کتاب است. شما با نگاهی سریع به آن می‌توانید به مشخصات نویسنده یا مترجم، سال تولد و وفات گردآورنده، نام نشر و … پی ببرید.

ضمن اینکه با درج اطلاعاتی نظیر قطع کتاب، سال انتشار و… می‌توان کتاب را راحت‌تر در فهرست‌های مختلف پیدا کرد و به یک کتاب با یک ترجمه خاص یا نشری ویژه دست یافت. 

همه نویسندگان پیش از چاپ کتاب و پس از اخذ شابک، باید مراحل اصلی صدور مجوز چاپ کتاب، از جمله اخذ فیپا را طی کنند. پس از آن می‌توانند مراحل چاپ کتاب را آغاز کنند و کتاب خود را به فروش برسانند.

بیشتر بخوانید: مجوز نشر الکترونیک چیست؟

کاربرد فیپا چیست؟

فیپا مزایا و کاربردهای بسیاری دارد که در بخش زیر به چند مورد از آن اشاره می‌کنیم:

• سازمان‌دهی کتاب‌های چاپ شده در سراسر کشور، به شیوه‌ای آسان و دقیق‌تر
• سهولت ثبت کتاب و فهرست‌نویسی در کتابخانه‌های کشور
• صرفه‌جویی در وقت، انرژی و هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی
• سهولت دسترسی به اطلاعات کتب ترجمه شده و جلوگیری از ترجمه‌های تکراری
• اشتراک اطلاعات کتاب‌شناسی در سطح ملی و بین‌المللی
• ثبت کتاب به نام یک ناشر و مولف خاص و جلوگیری از سرقت ادبی
• بازیابی سریع‌تر کتاب‌ها در کتاب‌خانه‌های کشور
• اعتماد و اطمینان از صحت کتاب یا سند

فیپا به چه محصولاتی اختصاص میابد؟

علاوه بر انواع کتاب و مجله، منابع دیگر هم در فهرست فیپا قرار دارند و قابل ثبت هستند. اما به این دسته از آثار، شماره دیویی و کنگره اختصاص پیدا نمی‌کند؛ از جمله:

• منابع الکترونیکی مانند: انواع لوح فشرده و فایل‌های رایانه‌ای
• منابع جغرافیایی مانند: نقشه معماری، نقشه جغرافیایی، کره، اطلس و …
• منابع چاپی مانند: انواع بروشور، تقویم، اعلامیه، گزارش، جزوه و طرح پژوهشی
• منابع سه بعدی مانند: انواع پازل، بازی، تندیس، پرچم، مهر و نشان
• منابع شنیداری و ویدیویی مانند: لوح‌های فشرده موسیقی یا انواع فایل‌های ویدیویی در قالب لوح فشرده و …
• منابع گرافیکی مانند: پاکت، برچسب، پوستر، تمبر، رسم فنی، طرح قالی، لوحه آموزشی، عکس، کلیشه، فلش کارت، کارت پستال، نگاتیو، کاریکاتور، کنتاکت، خوشنویسی، نقاشی و نمودار

فیپا را از کجا دریافت کنیم؟

دریافت فیپا هیچ هزینه‌ای ندارد. نویسندگان و ناشران می‌توانند درخواست خود مبنی برای دریافت فیپا را به صورت الکترونیکی ثبت کنند.

در حال حاضر تنها نهاد رسمی که به‌عنوان مرجع صدور فیبا در ایران شناخته می‌شود، سازمان اسناد و کتابخانه ملی است. به عبارت دقیق‌تر صدور فیپا در ایران، بر عهده اداره کل پردازش و سازمان‌دهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار دارد.

مراحل دریافت فیپا

همانطور که اشاره شد، دریافت فیپا به صورت الکترونیکی انجام می‌شود بنابراین لازم است که ناشران حقوقی یا حقیقی، ابتدا به عضویت سایت درآمده و پس از دریافت شناسه کاربری و رمز عبور، درخواست خود (شامل تکمیل پرسشنامه و الحاق فایل‌های مربوط به کتاب) را به صورت الکترونیکی به وب‌گاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ارسال نمایند.

پس از درخواست فیپا، یک شماره پیگیری برای درخواست کننده به‌عنوان رسید ارسال می‌شود. در صورتی که اطلاعات ارسالی کامل و صحیح باشد، پس از گذشت مدت زمان معین، فیپای کتاب در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی قابل رویت خواهد بود.

بیشتر بخوانید: چاپ کتاب بدون مجوز

 مدارک لازم برای دریافت فیپا

برای دریافت فیپا لازم است که قطع کتاب، نام ناشر، سال انتشار و تعداد صفحات مشخص باشد. علاوه براین لازم است که مدارک زیر به واحد مربوط ارائه شود:

• متن کامل، نهایی کتاب با ویراست صحیح و صفحه‌‌آرایی استاندارد
• در صورت درخواست فیپا برای کتاب ترجمه باید متن کامل کتاب اصلی به صورت اسکن شده در اختیار کارشناسان قرار بگیرد.
• مدارک شناسایی ناشر، نویسنده یا مترجم
• مجوز شابک که باید قبل از فیپا، آن را اخذ نمایید.

مدت زمان تحویل فیپا چقدر است؟

زمان لازم برای صدور فیپا نسبت به سایر مراحل اخذ مجوز کتاب بسیار کم است. این فرآیند برای کتاب‌های تجدید چاپی، ۳ روز، کتاب‌های چاپ شده توسط ناشر دیگر ۵ روز، و برای کتاب‌های چاپ اول، ۱۲روز کاری است.

چه مواردی باعث تاخیر در اخذ فیپا می‌شود؟

گاهی ممکن است در شرایطی خاص، صدور مجوز فیپا با مشکل مواجه شده یا فرآیند صدور آن نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، از جمله:

• نقص یا عدم صحت اطلاعات ارسال شده توسط ناشر یا نویسنده
• کتاب‌هایی با محتوای خاص و نیازمند بررسی دقیق‌تر
• درخواست فیپا در بازه‌های زمانی نسبتا شلوغ مانند: بازگشایی مدارس و یا برگزاری نمایشگاه کتاب

نحوه استعلام فیپا

برای استعلام مشخصات فیپای کتاب خود می‌توانید اطلاعات فیپای دریافت شده را در سایت کتابخانه ملی وارد کنید. سپس مشخصات کتاب را بررسی کرده تا از صحت فیپا مطمئن شوید.

 در فهرست‌نویسی چه مطالبی را در نظر می گیرند؟

اگر به فیپا یا شناسنامه‌ کتاب که در صفحه حقوقی اثر منتشر می‌شود، نگاه کنید؛ اطلاعات زیر را می‌توانید ببیند:

• سرشناسه: سرشناسه که نام نویسنده اصلی کتاب همراه با سال تولد یا وفات درج می‌شود.
• عنوان کتاب و نام پدیدآوردندگان: در بخش عنوان و نام پدیدآورنده نیز علاوه‌بر نام کتاب، نام نویسنده یا مترجم‌ نوشته می‌شود.
• نام و مشخصات ناشر: نام نشر، سال انتشار، قطع کتاب، تعداد صفحات، نقشه و جدول‌ها (در صورت طراحی) در بخش دیگری از مشخصات فیپا ثبت می‌شود.
• شابک: شماره شابک یا (ISBN) نیز در فیپا ثبت می‌شود. به همین دلیل اخذ شابک قبل از درخواست فیپا الزامی است.
• اطلاعات کتاب: موضوع کتاب، ژانر و دسته به همراه کلمات کلیدی در بخشی از فیپا درج می‌شود
• در صورتی که کتاب بیش از یک نویسنده داشته باشد، نام سایر نویسندگان به صورت جداگانه در شناسه افزوده نوشته می‌شود.
• رده‌بندی کنگره، رده‌بندی دیویی و شماره کتاب‌شناسی ملی که مربوط به کدهای ثبت کتاب در کتابخانه ملی و مرکز فیپا است، نیز در بخش انتهایی شناسنامه کتاب ثبت می‌شود.

نکات مهم در مورد مجوز فیپا

• در صورت تغییر ناشر، مترجم، قطع، تعداد صفحات و … برای کتاب‌های منتشر شده، باید برای دریافت فیپای جدید اقدام کنید.
• درحال حاضر درخواست فیپا برای منابعی غیر از کتاب، از طریق تکمیل فرم مربوطه و ارسال فایل مورد نظر به سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران امکان پذیر است.
• ارسال فایل بعضی از منابع به دلیل حجم بالا از طریق نشانی ذکر شده مقدور نیست و فایل مربوطه به همراه فایل تکمیل شده از طریق مراجعه حضوری به واحد فیپا ارائه می‌شود. اعلام وصول فایل از طریق پست الکترونیکی به ناشر یا نویسنده اطلاع رسانی می‌شود

تاریخچه فیپا

برای اولین بار در آمریکا و در سال۱۸۷۰  پیشنهاد استفاده از فیپا برای طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی کتاب‌ها به شکل غیر رسمی مطرح شد. مدتی بعد و در سال ۱۹۰۱ کتابخانه کنگره آمریکا به شکل رسمی از فیپا استفاده کرد.

اما قدم نهایی در سال ۱۹۷۳ برداشته شد و کتابخانه کنگره با الهام از روش فهرست‌نویسی، نوعی از فهرست‌نویسی روی تک برگ را ارائه کرد. این روش مورد توجه قرار گرفت و تا سال ۱۹۷۶ حدود ۶۵ درصد از کتابخانه‌ها با سیستم فهرست‌نویسی، امکان دسترسی آسان‌تر به کتاب‌ها را فراهم کردند.

در انگلیس روند رسیدن به فهرست‌نویسی حدود صد سالی طول کشید. با وجود پیشنهاد استفاده از فهرست‌نویسی در سال ۱۸۷۷، اولین استفاده رسمی از فهرست‌نویسی در سال ۱۹۷۷ انجام شد. تا سال ۱۹۸۱ حدود ۹۰ درصد از کتابخانه‌ها از این سیستم برای طبقه‌بندی بهتر استفاده کردند.

در ایران نیز برای اولین بار دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۳ از فیپا برای طبقه‌بندی کتاب‌های خود استفاده کرد.

این طرح به صورت آزمایشی، با همکاری کتابخانه ملی و با مشارکت برخی از ناشران، به‌صورت آزمایشی اجرا شد. پس از اطمینان از موفقیت طرح، در سال ۱۳۷۵ مجلس این طرح را تصویب کرد.

جمع‌بندی؛ فیپا چیست و چگونه می‌توان آن را دریافت کرد؟

در این مقاله به بررسی فیپا پرداختیم. گفتیم که فیپا مخفف عبارت فهرست‌نویسی پیش از چاپ کتاب است. سپس به بررسی مراحل دریافت فیپا پرداختیم. مراحلی ظاهرا ساده که می‌توانند بسیار پرثمر باشند و دسترسی به کتاب‌ها را برای کتاب‌دوستان آسان‌تر کرده و از اتلاف وقت وانرژی جلوگیری کنند.