فرم بندی در چاپ و سایزهای رایج آن

برای درک بهتر مفهوم فرم بندی در چاپ و آشنایی با سایزهای رایج آن با این مقاله در چاپخانه جنگل همراه باشید.

بیشتر بخوانید: فرم چاپی چیست

فرم بندی در چاپ چیست؟

فرم بندی در چاپ به روند چیدمان صفحات کتاب اشاره دارد. به‌صورتی‌که پس از تا شدن و اصلاح، صفحات به ترتیب صحیح، ظاهر می‌شوند. چاپگر به احتمال زیاد از نرم‌افزار ویژه فرم بندی مانند Adobe InDesign برای ترتیب دادن صفحات کتاب، به طرح بهینه استفاده خواهد کرد. هدف این است که صفحه اصلی تا حد ممکن پُر شود. فرم بندی در مرحله تولید قبل از چاپ، درست قبل از ایجاد صفحات چاپ انجام می‌شود.

چهار صفحه در جلوی برگه و چهار صفحه در پشت چاپ می‌شوند. پس از چاپ، دو طرف به صورت افقی به نصف تا می‌شوند، به طوری که صفحه ۲ با ۳ و صفحه ۶ با ۷ پشت سرهم قرار می‌گیرد). سپس ورق دوباره به صورت عمودی جمع می‌شود، به طوری که صفحه ۴ با صفحه ۵ مطابقت پیدا می‌کند. این کتابچه در امتداد شکافی که ستون فقرات آن را تشکیل می‌دهد ، بسته می‌شود. تمام چین‌های باقی‌مانده برش داده می‌شوند تا صفحات به شکلی مرتب مانند یک کتاب باز شوند.

بیشتر بخوانید: فرم چاپ در چاپ افست

اهمیت فرم بندی در چاپ

برای اینکه صفحات به ترتیب ظاهر شوند (براساس نحوه خواندن)، ترتیب و موقعیت آنها در فرم بندی باید با ترتیب معمول مطالعه کتاب متفاوت باشد. بعضی از صفحات باید به صورت وارونه بر روی برگه چاپ شوند تا در محصول نهایی از سمت راست قرار بگیرند (برای فارسی زبانان) و صفحات نیز باید از ترتیب عددی بر روی صفحه چاپ شوند تا در ترتیب عددی صحیح ظاهر شوند.

انجام این کار نیاز به مهارت و تجربه دارد، زیرا بروز هر مشکل در فرم بندی، باعث صرف متریال اضافی و هزینه هنگفت خواهد شد! درحقیقت، فرم بندی در چاپ نه تنها کمک زیادی به اطمینان از صحت چیدمان صفحات می‌کند، بلکه خطاهای معمول را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

فرم بندی از یک طرف باعث کاهش هزینه‌ها در صرف مواد و زمان می‌شود و از طرف دیگر به ایجاد فرم‌های مختلف بر اساس کاربردهای گوناگون کمک می‌کند.

تاریخچه فرم بندی در چاپ

فرم بندی از اولین روزهای چاپ به‌عنوان یک ضرورت مهم شناخته شده بود. در اواخر قرن بیستم، بیشتر حروف‌چینی روی فیلم عکاسی انجام می‌شد. ورق‌ها به صورت دستی روی یک میز نوری و در فرآیندی به نام استریپینگ ترکیب می‌شدند. کارگران ماهر ساعت‌های زیادی را صرف توالی و جهت‌دهی صحیح قطعات فیلم می‌کردند. همین کار باعث افزایش زمان و هزینه تولید محصولات چاپی می‌شد. همچنین به نیروی کار ماهر نیاز داشت!

فرآیندهای فرم بندی دستی، در کلِ فرآیند چاپ مشکلات زیادی ایجاد می‌کرد. اولین نرم‌افزار فرم بندی دیجیتال، Impostrip در سال ۱۹۸۹ وارد بازار شد. فرم بندی دیجیتال مقوله‌ای انقلابی محسوب می‌شد که با کمک کامپیوتر به تسهیل کار در صنعت چاپ کمک می‌کرد. امروزه کل فرآیند چاپ تحت تأثیر فنآوری و نرم‌افزارهای طراحی و فرم بندی صفحات قرار دارند. اکنون، محصولات نهایی به شکلی ایده‌آل و کاربردی تولید می‌شوند.

انواع فرم بندی در چاپ و سایزهای رایج آن

چاپ تجاری شامل: تولید کاتالوگ، مجله، بروشور، بسته‌بندی، جزوه، تراکت، سِت اداری، کارت ویزیت و همچنین پوستر و بیلبورد است. برای اسناد چند صفحه‌ای مانند: مجلات یا بروشورها، تمام صفحات در امضاها ترکیب می‌شوند. این امضاها برگه‌های چاپ شده‌ای هستند که به اندازه صفحه مورد نیاز تا می‌شوند.

فرم بندی در چاپ می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی اعم از نوع محصول چاپی، تعداد صفحات، دو رو یا تک رو بودن، نوع متریال (کاغذ یا مقوا)، ماشین چاپ و سایزهای گوناگون متفاوت باشد. برای مثال، فرم بندی کتاب چندین صفحه‌ای کاملاً متفاوت با فرم بندی کاتالوگ و بروشورهای A4 یا A5 است.

در مورد سایز باید گفت که در بازار سایزهای گوناگونی در قالب قطع‌های مختلف وجود دارند، که براساس نحوه چیدمان و ابعاد محصول چاپی به کار گرفته می‌شوند. اما اندازه‌های رایج اغلب شامل ۷۰×۱۰۰، ۵۰×۷۰، ۶۰×۹۰ و ۴۵×۶۰ هستند.

سه نوع دسته‌بندی در دستگاه‌های چاپ وجود دارند که به ترتیب شامل: ۴.۵ ورقی، ۲ ورقی و GTO هستند. سایزهای ۷۰×۱۰۰ و ۹۰×۶۰ در دسته‌ ۴.۵ ورقی، اندازه‌های ۷۰×۵۰ و ۴۵×۶۰ در دسته ۲ ورقی و سایزهای کوچک‌تر در دسته‌بندی GTO قرار می‌گیرند.

فرم بندی در چاپ کتاب

در حقیقت، مفهوم فرم بندی در چاپ بيشتر به كتاب و مجلات اطلاق می‌شود. در فرم بندی كتاب پيچيدگی‌های بسياری وجود دارد که معمولاً به تعداد صفحات، مراحل و نوع صحافی که شامل صحافی ته دوخت برای جلد گالينگور، صحافی ته چسب برای جلد شوميز، سيمی، مفتول، لوپ و سایر موارد مربوط می‌شود.

بايد تعداد صفحه‌های كتاب زوج و قابل تقسیم به ۱۶ صفحه باشد. تعداد و نوع فرم بندی كتاب بر اساس قطع و تعداد صفحات انجام می‌شود. با توجه به ابعاد كاغذ در ايران معمولاً فرم ۱۶ صفحه‌ای بيشتر کاربرد دارد.

فرم بندی براساس اندازۀ کاغذ، مقوا یا تیراژ

فرم بندی در چاپ بر مبنای اندازۀ کاغذ، مقوا یا تیراژ به شرح زیر است:

فرم کامل: جهت يک بروشور چهار رنگ، تک برگ كه در پشت و رو طرح داشته باشد، فرم کامل مناسب است. با توجه به تيراژ ۵۰۰۰ تايی يک بار رو، و بار ديگر در پشت چاپ می‌شود. اين فرم به چهار رنگ که شامل ۸ عدد پليت (زينک) است نیاز دارد.

فرم سکه ای: برای بروشوری كه دو طرف آن طرح داشته باشد اما تيراژ آن كمتر از ۲۵۰۰ عدد باشد، از فرم بندی سکه‌ای استفاده می‌شود. در این فرم طرح پشت و رو كنار هم قرار می‌گيرند و زمانی كه ۲۵۰۰ عدد از روی كار چاپ شد، كاغذ را برعكس می‌كنند تا پشت كاغذ نیز چاپ صورت ‌گیرد. این کار به کاهش هزينه پليت و چاپ کمک می‌کند.

فرم یک‌رو: بروشوری كه در يک سمت آن (پشت سفيد) طرح داشته باشد.

نرم افزار فرم بندی در چاپ

برنامه‌های کامپیوتری که برای طراحی و فرم بندی صفحات استفاده می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

کرل (CorelDraw)
ایلوستریتور (Adobe Illustrator)
این‌دیزاین (Adobe InDesign)
اسکرایبس (Scribes)
اینک‌اسکیپ (Inkscape)
مایکروسافت پابلیشر (Microsoft Publisher)

کلام آخر

فرم بندی در چاپ یک محصول، به دقت بالا و تجربه کافی نیاز دارد، زیرا اشتباهی کوچک منجر به خرابی کل محصول چاپی خواهد شد! به ویژه در مورد محصولاتی مانند: کتاب و مجله که تعداد صفحات زیادی دارند.

دقت و مهارت در فرم بندی از ویژگی‌های مهم یک طراح گرافیک است. بعد از فرم بندی نوبت صحافی و دوختن یا چسپ زدن محصول چاپی توسط دستگاه‌های مخصوص است. در پایان، محصول نهایی به شکلی دلخواه و ایده‌آل برای فروش وارد بازار کتاب می‌شود.